DÖVÜŞ KULÜBÜ  

Chuck Palahniuk’un aynı adlı eserinden uyarlanan David Fincher’ın yönettiği 1999 yapımı Dövüş Kulübü’nde Edward Norton, Brad Pitt ve Helena Bonham Carter çok iyi oyunculuklar sergiliyor. Romandan uyarlanan filmlerin handikapı hakkında yazılanların önemli bir bölümünde ne zaman kitaptan ne zaman filmden bahsedildiğinin anlaşılamaması... Bu durum Dövüş Kulübü’ne dair yazılanların büyük bölümü için de geçerli. Bu nedenle baştan söylemeliyim ki bu yazı yalnızca filme dair olacak.

Filmin ilk sahnesi, anlatılan öykünün son sahnesini gösteriyor bize. Ben de filme dair yazmaya en sondan başlamak istiyorum. Dövüş Kulübü, ana karakterlerimiz olan Jack ve Tyler’ın aslında aynı kişi olduğunu bize göstererek bitiyor. Onların hangi kişilikte buluştuğuna dair yorum seyirciye bırakılıyor. Çoğul kişilik bozukluğu yaşayanların öyküleri sinemanın ve edebiyatın çok ilgisini çekiyor ve Dövüş Kulübü, türünün en başarılı ve hakkında en çok konuşulan, yazılan örneklerinden biri...

Ev sahibi kişilik Jack

Jack, ürün iptal koordinatörü olarak çalışan beyaz yakalı bir işçi. Filmin hemen başında hiç yaşanmıyormuş gibi görünen düzenli bir evi, çok seyahat etmesini gerektiren bir işi olduğunu görüyoruz. Ancak hayatındaki rutini bozan bir sorun ortaya çıkıyor; uykusuzluk... “6 aydır uyuyamıyordum” diye başlar olayları anlatmaya Jack. “Uykusuzken hiçbir şey gerçek görünmüyor. Sanki her şey uzakta. Her şey kopyanın kopyasının kopyası.”

Uykusuzluk, onun yaşadığı hayata uyumunu bozan huzursuz edici bir faktör olarak ortaya çıkarken mevcut kaygı, gelmekte olanı işaret eder. Alter kişiliğin (ev sahibi kişilik dışındaki kişilikler) güç kazandığı, daha görünür olmak için içeriden zorladığı zaman içinde daha görünür olur. Uykusuzluk şikayetiyle gittiği doktor, sıkıntısını ciddiye almaz, yaşadıklarını küçümseyerek terapi gruplarına yönlendirir. “Bana acıdan bahsetme. Salı akşamları Methodist kilisesine git. Testis kanseri olan adamları gör. Acı orada. ” Böylelikle başladığı terapi gruplarının ardından uyku hayatına geri döner. Jack, ev sahibi bir kişiliğin sahip olması beklenen özelliklere klasik biçimde sahiptir; “Tedavi arayışına giren, kaygılı, distimik, aşırı yorgun halde ” (Nancy McWillams, Psikanalitik Tanı)

Jack’in Saklı Bilinci: Tyler

Tyler, Jack’in olmadığı herşey olarak tanımlanabilir. Jack ne kadar sakinse, Tyler o kadar öfkeli, Jack ne kadar affedici ise Tyler o kadar intikamcı, Jack cinsellikten uzakken, Tyler sevişgen, Jack kavga etmezken, Tyler kavgacı... Düzenli bir işi olan Jack’in karşısında geçici pek çok işe sahip olan Tyler... Liste uzatılabilir. Filmin çeşitli bölümlerinde Tyler kendisini Jack ile ilişkilendirerek de tanımlar; “Ben Jack'in sırıtan intikamıyım.”, “Ben Jack'in dışlanmışlık hissiyim.”, “Ben Jack'in kırık kalbiyim.”

Jack-Tyler kişisi ve insan kişiliğinin çoğullaşması...

Tyler’dan önceki yaşamında Jack’in eşyalarla kurduğu ilişki üzerinden tanımladığı hayatından bunaldığını ve ilişki arayışında olduğunu görüyoruz. Ancak kişiliğin çoğullaşması böylesi bir sıkılma, bunalma üzerinden olmuyor kuşkusuz. Çoğul kişilik, genellikle çocukluk dönemi travmatik yaşantılarına dissosiasyon savunması ile yanıt vermeyi gerektiriyor çünkü... Dissosiasyon, kişiye zor ve katlanılmaz gelen yaşantıların, anıların, düşünce ve duyguların bilinçten uzaklaştırılarak zaman zaman ayrı bir şekilde faaliyete geçmesi durumudur. Peki bu nasıl oluyor? Genellikle çocuklukta süreğen biçimde travmaya maruz kalmak, ebeveynleri tarafından korunamamak hatta istismar edilmek sözkonusudur. “Hepimiz, başa çıkma kapasitemizi aşırı zorlayan bir felaketle karşılaşırsak, özellikle de bu felaket dayanılmaz bir acı ve/veya korku içeriyorsa, dissosiye olabiliriz. Savaş, hayatı tehdit edici hastalık ve büyük ameliyatlar esnasında bedenin dışından kendini izleme deneyimleri o kadar çok bildirilmiştir ki, ancak en kuşkucu kişiler dissosiyatif olgulara ilişkin kanıtları tamamen göz ardı edebilirler.” (Nancy McWillams, Psikanalitik Tanı) Böylesi bir dissosiasyon deneyiminin açıkça koruyucu ve uyumu artırıcı bir yanı olsa da kişinin sonraki yaşamında aslında dissosiasyon savunmasının kullanımının gerekli olmadığı, hayati risk ya da yoğun tehdit içermeyen durumlarda da kullanılır olmasıdır sorun. Dissosiyatif bozukluklar ve çoğul kişilik bozukluğu da bu tekrarlayan deneyimlerden gelişir. Çoğul kişilik bozukluklarının gelişimindeki genel seyirde çocukluk dönemi travmasına eşlik eden dissoiasyon savunması kullanımı ve ardından huzurlu bir dönemin yaşanmaması, çocuğun kimse tarafından teselli edilmemesi, ilişki ve teselli arayışlarının daha fazla istismarla cezalandırılması, ebeveynlerinin kafa karıştıran davranışlar içinde bulunması yer alabilir. Örneğin alkolik ve istismarcı bir babanın, sarhoşken tacizkar, tehditkar davranıp sabahında yaptıklarını anımsamayan, reddeden biçimde ilişkilenmesi ve bunun günler geceler boyunca tekrarlanması deneyiminde olduğu gibi... Ancak böylesi bir yaşantıdan geçen her çocuğun çoğul kişilik bozukluğu geliştireceği de düşünülmemeli. Başka ruhsal sıkıntılar yaşayabileceği gibi, koruyucu başka faktörlerle ve tedaviyle birlikte bambaşka bir seyir ve gelişim de yaşayabilir.

Jack-Tyler kişisinin çoğul kişilik bozukluğu geliştiren kişilerin temel becerileri ile donanmış olduğunu görüyoruz. Örneğin otohipnoz becerisi... Ortalamanın üzerinde bir zekaya sahip olduğu, kısa sürede büyük ve tehlikeli bir örgüt yaratabilecek denli ilişki becerisi bulunduğu görülüyor. Aynı zamanda iç dünyasının hem duygusal hem de zihinsel olarak hayli zengin olduğunu da anlıyoruz. Kişilerarası ilişkilerdeki duyarlılığı özellikle terapi gruplarındaki ilişkilerinde gözlenebiliyor.

Tyler ve Jack’in Evleri

Kıyafet ve ev kişinin içindekini yansıttığı, gösterdiği birer alan, personanın görünür biçimi olarak düşünülebilir. Çağımızın ağır narsistik hasarlarla bezeli kişilik örüntülerinde içerideki büyük boşluklar, dışarıda gösterişli sembollerle yüklü bir anlatıya dönüşüyor. Tüketilenler, kişiliğin yansıtıcısı olmaktan çıkıp kişiliğin kendisi halini alıyor. Statü ve prestiji yansıtan imaj bir kişilik ifadesi imiş gibi rol alıyor bireyin yaşamında. Ev de kıyafetler gibi, aksesuarlar gibi içeridekine dair içselleştirilen kültüre dair bir gösterge olacakken içerideki yokluk dışarıdaki aynılığı sınıf, sınıf, katman katman markalaşmayı anlatmaya başlıyor. İnsanlar birbirleri ile ilişkisinde televizyondaki reklamlar gibi evindeki eşyayı konuşuyor.  Jack böyle bir hayat kurarak herkes gibi olmayı, mutlu olmayı deniyor. Ama içeride bir yerlerde Tyler veya bu adı almazdan önceki ilksel halleri “bu değil” diye bağırmayı sürdürüyor.

Tyler’ın evi de kişilikteki gibi Jack’in evinin tam tersi olarak kurgulanmış. Jack’in şehrin ortasındaki evinin tersine kentten ve insandan uzak, Jack’in temiz hijyen içindeki evinin tersine pis, musluklarından paslı sular akan, harabe, Jack’in yeni ve ihtiyacı olmayan pekçok eşya ile dolu evinin tersine çok az eşyaya sahip...

Jack’in evi havaya uçtuktan sonra Tyler’ın evi ortaya çıkıyor. Jack’in onca özenle dayayıp döşediği evi havaya uçtuğunda dairesi için “sosların olduğu ancak yemeğin olmadığı ev” demesi oldukça manidar. Uyum sağlamak için onlar gibi davranmaya çalıştığı tükettikleri, sahip oldukları üzerinden kendisini tanımlayan çağımızın narsistik bireyinin sağlam bir eleştirisini sunarak onun yaşamını terk edip Tyler’ın dürtüselliği, hemenliği temsil eden, eşyalarla pek de ilişki kurulmayan evine geçiş yapıyor.

“Mülkümü yok ederek beni özgür kılan kişi kendimi bulmamı sağladı.” diyor Jack. Tyler, Jack’in evini havaya uçurduğunda yaptığının bir benzerini Jack’in kavgalara girmesine yol açarak bedeninde bıraktığı izlerle de yapıyor. Böylelikle içerideki yıkıcılığın, öfkenin dışarıdaki tarafından da görülebilir olmasını sağlıyor.

Terapi Grupları ile Dövüş Kulübü

Jack uykusuzluk probleminin başlaması ardından bir yıl boyunca kilisedeki terapi gruplarına gidiyor. Ardından Tyler’ın kurduğu Dövüş Kulübünde sürüyor Jack’in grup ilişkileri... Kilisedeki gruplara isteyen herkes katılabilirken, Dövüş Kulübüne katılmak belli kurallara bağlı. Terapi gruplarında duygusal boşalım ağlamakla sağlanırken, Kulüpte dövüşülerek rahatlanıyor.

Bu tersine dünyalar yani Jack olmak ve Tyler olmak arasındaki ilişki bir süreklilik de içeriyor. Önce Jack’in evi varken, sonra tümüyle Tyler’ın evine taşınılması gibi önce terapi gruplarıyla sağlanan aidiyet sonrasında dövüş kulübünden sürdürülüyor. Bu anlamda Dövüş Kulübü, terapi gruplarının eleştirisi üzerinden inşa oluyor.

Peki terapi grupları nasıldı? “Her şeyi unuttum. Karanlık ve sessizlikle bütün oldum. Özgürlüğü buldum. Hiç ümidimin kalmaması özgürlük demekti. Sonra bebekler gibi uyudum. Ve bu işe bağımlı oldum. İsimsiz Alkolikler. Ensest Kurbanları Grubu. Tüberkülozla Mücadele Etme Yöntemleri. Eğer susarsanız insanlar en kötüyü varsayıyorlar.” Oysa Jack ne tüberküloz hastasıydı, ne alkolik ne de testis kanseri... Ama “İnsanlar öleceğini düşününce seni gerçekten dinliyorlar yoksa sadece sıranın kendilerine gelmesini beklerlerdi.”

Ölmekte olan kanser hastalarının bulunduğu bir grubun üyelerinden olan kadının kürsüden yaptığı konuşma ilgi çekicidir. Sonun yaklaştığını ve ölümden korkmadığını söyledikten sonra “Sona bu kadar yakınken tek istediğim son bir kez sevişmek” dediği anda diğer insanların bakışlarından ve davranışlarından uyumsuz algılandığını anlayabiliyoruz. Garip bulunan sözünün sonrasında apar topar kürsüden indiriliyor. Bu sahne ile bize terapi gruplarında cinselliğe ve saldırganlığa yer olmadığı gösteriliyor.  

Sonra olanları yine Jack anlatsın “Her akşam ölüyor ve her akşam yeniden doğuyordum. Hortlamış gibi. (...) Orada olmak. Ağlamaya hazır bir şekilde kafamı göğüslerine bastırmak. İşte benim tatilim buydu. Ama sonra. O her şeyi mahvetti. (...) Bu Marla Singer denen piliç (...) bir yalancıydı. Hiçbir hastalığı yoktu. (...) Marla. Büyük turist. Onun yalanı benim yalanımı yansıtıyordu ve birden bire hiçbir şey hissetmemeye başladım. Artık ağlayamıyordum. Ve bir kez daha uykusuzluk baş gösterdi. (...) Dört gündür uyuyamamıştım.”

Çoğul kişilik bozukluğu yaşayan kişiler, güven duygusu ile ilgili sorun yaşarlar. Bu nedenle en iyi bildikleri şeylerden biri saklanmaktır. Muhtemelen çocukluklarından bu yana deneyimledikleri dissosiasyon yaşantılarının etrafta “tuhaf” bulunacağını bildiklerinden kendilerinde bazen bilincinde dahi olamadıkları gariplikleri gizlemeyi erkenden öğrenirler. Ayrıca farklı kişilikleri de sıklıkla birbirinden gizlenir. Terapi gruplarında uydurma isimlerle bulunurken sorun yaşamayan Jack, gizlediği sır, Marla tarafından görüldüğünde terapi gruplarında da huzursuz ve yalnız hissetmeye başlar. Bu kaygı doruğa ulaştığında Tyler Jack’in karşısına çıkar. Uçaktaki karşılaşmaları sırasında Tyler, güvenlikle ilgili uyarılar içeren  yazıyı göstererek “10 bin metre havada çıkış kapısı prosedürü. Güvenlik illüzyonu. Evet sanırım öyle. Uçaklara neden oksijen maskesi koyduklarını biliyor musun? Nefes almak için. Oksijen kafa yapar. Acil durumda panik halde derin nefesler alırsın ve birdenbire bütün vücudun gevşer kaderine razı olursun. Burada hepsi görülüyor. Saatte bin kilometre hızla suya acil iniş yüzlerine bak Hindu inekleri kadar sakinler. Bu çok ilginç bir teori.” Bu sohbet ölümün konuşulduğu ama ölmekte olan bir kişinin hissedebileceği tüm duyguların kapsanmadığı terapi gruplarının da bir eleştirisi gibidir. Sadece acı ve üzüntü paylaşılmakta, öfke, saldırganlık ve cinselliğe yer ayrılmamaktadır. Dövüş Kulübü ise bu yarılmanın diğer tarafındaki duygulara izin veren ama acıya karşı dayanıklılığı olmayanı dışına atan, üzüntüyü zaten kapsamayan bir grup halini alır.

Marla’nın Jack’in gerçeğinin bir bölümünü görmesi ile oluşan yakınlık hali de Jack için tehdit edicidir. Jack, Marla’dan nefret ediyormuş, düşmanca duygular besliyormuş gibi görünürken bir yandan da gruplara dair bir ortaklık kurar, evi yandığında aramaya yeltendiği ilk kişi o’dur. Yani o yakınlık duygusunun karşıtını sürekli geliştirmektedir. Marla’nın gelişinin yarattığı kaygılar belli ki görülmekle sınırlı değildir. Hissettiği cinsel arzular da Jack için büyük bir zorluğu ifade eder. Nitekim, Tyler ortaya çıktıktan sonra yaptığı ilk işlerden biri geceler boyu Marla ile sevişmektir.

Ama Marla’yla yaşanan cinselikten önce saldırganlığın açığa çıktığı başka bir karşılaşma olur. Jack ve Tyler kıyasıya dövüşürler. O kavgada hissedilen yoğun duygular ve sonrasında hissedilen rahatlama Dövüş Kulübü fikrinin de başlangıcı olur. “Yaşadığımı en çok orada hissediyordum. Ama Dövüş kulübü sadece başlangıç ve bitiş saatleri arasında vardı. Birine çok iyi dövüş olduğunu söyleyebilsem de konuştuğum... aynı kişi olmazdı. Dövüş kulübündeki kişiliğiniz dışarıdaki kişiliğinizden farklıdır.”

Bir zamanlar Jack’in yaşamındaki temel uğraşı işi ve işi dışında kalan zamanlarda alışveriş yapmak iken şimdi artık işte geçirdiği zaman “boşa geçen zaman” “bir bekleme zamanı”dır.  Alışveriş yapmayı ise tümüyle bırakmıştır. Bir süre sonra işe gitmemenin tüm zamanını Dövüş Kulübüne ayırmanın yolunu da bulur.

Jack’in eşyalarla dolu ama yaşantıdan ve duygulardan uzak, yalnız evinin yerini Tyler’ın eşyasız, kalabalık, sürekli yaşayan, üreten evi almıştır. Kavgalar, bedeni yani ambalajı hasarlarken bir yandan da içeride duyguların yeşermesine, hizalanmasına izin verir. “Evet, bu morluklar dövüşten kalma. Evet, onlarla yaşamaktan mutluyum. Ben aydınlandım.” Yara izleri, kavgadan kalma izler, yaşadığına, acı duyan, endişe eden bir insan olduğuna, bir diğer kişiyle yoğun bir ilişki içine girip başka birine yoğun duygular hissederek kavga ettiğine delil gibidir. Bedeninde kavgadan kalma izler bulunan bir beden ambalajı bozuk bir ürün gibidir, kendisinden uzak durulmasını söyler. Örselenmemiş, bakımlı, yarasız, beresiz bir beden iyi, güzel, uyumlu, tam olanı yansıtıyormuş gibi algılanırken tersi güvensizliğe, tekinsizliğe, tehlikeye, kirli ve kötü olana çağrışım sunar. Bu çağrışım geçmişte Jack’i kaygılandırırken şimdi keyiflendirir.

Dövüş Kulübünün kuralları aslında çoğul kişilikleri sürdürmenin de koşullarıdır. Bunca zamandır saklamanın zorluklarını yaşayan kişi böylelikle gizlenmenin hazzını da açığa çıkarır. “Dövüş Kulübü’nin birinci kuralı, Dövüş Kulübü hakkında konuşmayacaksınız.” “Dövüş Kulübü’nün üçüncü kuralı, birisi dur derse ya da sakatlanırsa kavga biter.” “Dövüş Kulübü’nün sekizinci kuralı, eğer bu Dövüş Kulübü’nde ilk gecenizse, dövüşmek zorundasınız!”

Tyler, bir lidere dönüşür. Üyelerine dövüş ödevleri verir. Verdiği ilk ev ödevi, gidip kavga çıkarmak ve dayak yemektir. Böyleylikle dövüşçüleri, dayak yemek, beden bütünlüğünün bozulması, bedeninde yara, bere izlerinin kalması, acıyla karşılaşma korkularıyla yüzleştirmeyi hedefler. Bu ödevin diğer bir amacı bir gizli örgüte dönüşen Kulübün eyleminin propagandasını yapmaktır. Böylelikle sokaktaki adama dövüşmek, yenmek ve hissettirdikleri öğretilir. Kapitalizmin yenilmiş, arzusundan uzaklaşmış, sinmiş kişisine birey olma şansı sunar kavgayla... Tyler dövüştükleri barın sahibini korkutmak istediğinde onu döverek değil, kendisi dövülerek korkutur. Dövüş mekanını, korkusuzluğu ve umursamazlığı ile kazanır.

Tyler ve Jack Olarak Bölünen Çağımıza Dair Güçlü Bir Söz: Dövüş Kulübü

Çoğul kişilik bozukluğunda, kişilikler aynı kişiye ait olsalar da bambaşka kişilermişcesine (Jack ve Tyler olabilecek kadar) farklılaşmışlardır. Öyle ki çoğul kişiliklerde “öznel yaş, cinsel kimlik, sistemik hastalıklar, alerjiler, gözlük numarası, EEG bulguları, el yazısı, yazarken kullandığı el, bağımlılıklar, dil becerileri” (Nancy McWillams, Psikanalitik Tanı) bile farklılıklar gösterebilir.

Dövüş Kulübünün bunca ilgi çekmesinin Jack ve Tyler karakterlerinin çarpıcılığı, aralarındaki ilişki ve öykünün sürprizli sonu ile çok ilgisi olsa da filmin eleştirel sözünün de kitlelerce çarpıcı bulunduğu unutulmamalı. Çağımız insanının depresif, narsistik, anlam arayışından vazgeçmiş bu nedenle bir bakıma intihara eğilimli gerçeğini yansıtan Jack ile arzularını hızlıca yaşama geçirebilecek yeteneklere sahip, kavga etmekten korkmayan, cinselliğini yaşayan, düzenli işi ve uyum sağlamayı reddeden karakter Tyler arasında bölünüşü filmde temas edilen temel gerçekliği ifade ediyor. Tyler’ın karşı çıkışı salt tersini yapan bir ergen isyanını ifade ettiğinden büyük riskler barındırıyor, yaşamı ve umudu üretmiyor. Ezilmek istemeyen, başkalarının kontrolü altına girmek istemeyen bireyler kolaylıkla ezen, baskı kuran, korkutan figürlere dönüşebiliyor.

Dövüş Kulübü şüphesiz erkek dünyasına dair bir film... Yeniden “erkek”liği kazanmaya dair bir dert Dövüş Kulübününki... Nitekim Tyler üyelerine şöyle sesleniyor;

“Burada yaşayan en güçlü ve en zeki erkekleri görüyorum. Bir potansiyel görüyorum. Ama heba oluyor. Lanet olsun bütün bir nesil benzin pompalıyor. Garsonluk yapıyor ya da beyaz yakalı köleler olmuşlar. Reklamlara kanıp araba ve kıyafet kovalıyorlar. Nefret ettiğimiz işlerde çalışıp ihtiyaç duymadığımız şeyler alıyoruz. Bizler tarihin ortanca çocuklarıyız. Ne bir amacımız var ne de bir yerimiz. Ne büyük savaşı yaşadık ne de büyük buhranı. Bizim savaşımız ruhani bir savaş en büyük buhranımız hayatlarımız. Televizyonla büyürken bir gün milyoner bir film yıldızı ya da Rock yıldızı olacağımıza inandık ama olmayacağız. Bunu yavaş yavaş öğreniyoruz ve çok ama çok kızgınız.”

Erkeklerin endişesi, erkek olamamak... Filmin tartışmaya açtığı sorulardan biri de şu; binyıllardır süren erkek egemen bir geçmişin izini bugünde sürdüğümüzde gerçekte erkeğe egemen olan kim? Erkeğe egemen olan “erkek”likler filmde baba, patron ya da tanrı olarak tanımlanıyor.

Erkekliği kaybetme, hadım edilmeye dair endişeler daha filmin en başından tıbbi nedenlerle hayatta kalmasını sağlamak için hadım edilen adamların bulunduğu testis kanseri grubundaki anlatılardan görünür oluyor. Sonrasında evini kaybeden Jack’e Tyler’ın söylediği “Daha kötüsü de olabilirdi. Kadının biri sen uyurken penisini kesip arabanın penceresinden atabilirdi.” sözüyle vurgu devam ediyor. Emniyet Müdürünü de iğdiş etmekle tehdit ettikleri sahnede, vahşi biçimde açığa çıkarılıyor.

Kapitalizmin kadın bedeni üzerindeki metalaştırıcı izlerinden söz ederiz genellikle. Dövüş Kulübü filmi, erkek bedeni üzerinden de yeniden düşünmemizi sağlıyor. Bob karakteri bunu düşünmek için iyi bir örnek sunuyor. Bir zamanların en iyi vücuda sahip Amerikalı erkeklerinden biri iken tam da o hale gelmek için kullandığı doping ilaçları yüzünden kocaman memeleri olan ve testisleri bulunmayan birine dönüşüyor. Dışarıyı süslerken içeriyi yok eden, çerçeveyi parlatırken resmi silen bir düzenle karşı karşıya olduğumuz gerçeği Bob’un bedeninin geçirdiği dönüşümle bir kez daha anlatılıyor.

Filmin sonunda Jack açıklar. “Ve o anda her şeyin tabancanın bombanın ve devrimin Marla Singer adında bir kızla ilgili olduğunu fark ettim.” Marla... Yani öyküdeki tek kadın. Marla’yı iki erkek karakter arasında süren erotik oyununun bir aracı gibi de düşünebiliriz, iki erkeğin birbiri ile bir yandan dost olduğu diğer yandan kadın için rekabet ettiği bir oyunun içinde olduğunu da... İşte yine Jack söylesin; “Hani damağınızda dilinizle oynamasanız geçecek küçük bir yara olur ya işte Marla öyle bir şey.”

Marla karakteri de aslında klişe bir psikoloji sözünün sinema ekranlarından bağırmasıdır. “Erkekler saldırganlıklarını başkalarına, kadınlar kendilerine yöneltiyor.” İşte filmde de böyledir. Marla intihar eğilimli ve depresiftir. O da Tyler gibi düzene uyum sağlamayı reddetmiştir ama reddi bir isyan içermez, kendi halinde ve içe dönüktür. Kendisine “et parçası” diyen biriyle sevişir, Jack’in kötü davranmalarına karşın o eve gelmeyi sürdürür. İki kişilik arasında kalırken sorularının yanıtlanmasını talep etmez. İlişkide belirlenendir.

Sistemden Çıkış Yok: Kaos Projesi...

Tyler tüketime dair gerçek ve iyi bir eleştiri ile çıkıyor yola; Tükettiklerinizin önemli bir bölümü gerçek ihtiyaçlarınız değil. Üstelik ihtiyaçlarınızı da kendiniz belirlemiyorsunuz. Hem ürettiğinizden çok daha fazlasını tüketiyorsunuz hem de tüketerek mutlu olmayı hedefliyor ancak ve sadece daha fazla zincire bağlanarak özgürlüğünüzden oluyorsunuz. Ne için tüketiyorsunuz? Tüketim için tüketiyorsunuz. Bir anlamda amaçsızlaşan faaliyetler toplamı olarak sunuluyor çağımız insanı...

Sonra gerçek duyguların ortaya çıkması, acının yaşanması ihtiyacını ortaya çıkaracak bir araç olarak kavgayı getiriyor. İki kişi, erkek erkeğe, gittiği yere kadar dövüşmek... Epey tutkulu iş. Tüketimin azalttıklarını çoğaltalım. Ama iş burada kalmıyor elbette. Bunu yaparken aynı zamanda çocuk filmlerinin arasına porno görüntüleri yerleştirmeyi, zenginlerin gittiği restoranlarda çorbaların içine işemeyi, düşmanca ve intikam dolu eylemleri de sürdürüyor. Bütün olmayı engelleyen bir şey katıyor dünyaya, iğreti, uyumsuz parçalayan bir şey... Çorbadaki çiş, çocuk filminin ortasındaki penis, ya da kapitalizmin orta yerinde Dövüş Kulübü... Zenginlerin yağından önce sabun sonra patlayıcı yapıyor örneğin. İnsan yağından sabun yapmak Nazileri hatırlattığı için çok kışkırtıcı bir yandan... Diğer yandan hijyene, kapitalizmin nezih ve steril alanlarına da bir eleştiri sunuyor.

Ve öfkesi, nefreti bir türlü dinmeyen Tyler, Jack karşısında güç kazandıkça planlarını geliştiriyor. Dövüş Kulübünde örgütlediği adamlarla Kaos projesini planlıyor. “Kaos projesinin uygulama ekibi 12 binanın taşıyıcı sütunlarına patlayıcı yerleştirdi.” Çünkü Tyler’a göre “Her şeyin yıkılıp, bütün borçların silindiği bir sistemde; yeniden başlamak, yeni bir hayat kurmak daha kolay olacaktır.” “Sadece bir felaketten sonra yeniden dirilebiliriz” Ancak planının tamamını Jack’e söylemediğinde Jack ve Tyler’ın birleşen yolları yeniden ayrılmaya başlar. Jack, Tyler’ı durdurmak için yola çıktığında Tyler’ın ondan saklanmak ve kendi planını korumak için hazırlıklı olduğunu görür. Son sahnede Tyler’ın ağzına silah dayalıyken “Bir an için Tyler'ın kontrollü patlatma planını unutup acaba o tabanca temiz miydi diye düşündüm.” demesi ironik biçimde anlamlıdır.

Tyler, tüketimden, zenginlerden, tutsaklıktan, baskılardan nefret ediyormuş gibi görünürken asıl olarak kendi içinde de olan pasif tarafa, üzüntüye, gözyaşına, dişiye öyle nefret doludur ki sonunda bir bakıma “halk düşmanı”na dönüşür. “Elime bir tüfek alıp türünü korumak için çiftleşmeyen her pandayı vurmak istiyordum. Petrol tankerlerini açıp o hiç görmeyeceğim Fransız sahillerini pisletmek istiyordum. Duman solumak istiyordum. Ne yapıyordun psikopat çocuk? Güzel bir şeyi yok etmek istedim.”

Film bittiğinde “Eğer şimdi ölseydin yaşamın için ne düşünecektin?” sorusu Tyler’ın sesiyle kulaklarımızda yankılanırken bina yıkan Tyler’ın sadece bu eylemleriyle sistemi yıkamayacağı, yıkamadığında da ona hizmet edeceği üzerine düşünürken buluruz kendimizi. Tyler-Jack yalnızlaşmış, yabancılaşmış ve çaresiz kılınmış bireyin sistem dışına çıksa da sistemin “alter”i olmaktan öteye gidemeyeceğini açık biçimde bir kez daha gösterir bizlere...